#Bilarmidingiz? Uzoq masofadan otish nafaqat mahorat, balki aniq amaliy fandir.
Masofadan otishda snayper hisobga olishi kerak bo‘lgan juda ko’plab omillar mavjud. Masofadan aniq otish — bu amaliy fan bo‘lib, balistika, meteorologiya, optika va qurolni chuqur bilishga asoslangan.
Snayper o‘qni faqat qisqa masofalarda (100-200 metr) deyarli to‘g‘ri yo‘nalishda uchishini ko‘radi. Ammo masofa 500, 1000 yoki hatto 1500 metrdan oshganda, o‘qning uchishiga ko‘plab fizik kuchlar ta’sir qiladi va har biri o‘qni bir necha metrga nishondan chalg‘itishi mumkin. Snayperning vazifasi — ushbu kuchlarning har birini oldindan hisoblab, o‘q chiqishidan oldin to‘g‘rilashdir. U nishonga emas, balki bo‘sh joyga o‘t ochadi — u yerga o‘q nishon bilan bir vaqtda yetib borishini hisoblaydi (agar nishon harakatlansa).
Snayper hisobga olishi kerak bo‘lgan asosiy omillar:
- Eng aniq omil — tortishish kuchi (gravitasiyа). O‘q quroldan chiqishi bilan tortishish kuchi ta’sirida pastga tushishni boshlaydi. Bu tushish chiziqli emas. Dastlabki yuzlab metrlarda u deyarli sezilmaydi. Masalan, 7.62 kalibrli o‘q 500 metrda taxminan 2,5 metr, 1000 metrda esa 10-11 metr pastga tushadi. Snayper optik ko‘zgusiga vertikal tuzatmani kiritishi kerak — bu ko‘rsatkichlar uning o‘qlariga mo‘ljallangan balistik jadvallarda berilgan.
- Eng noaniq omil — shamol. Shamol o‘qni trayektoriyadan chalg‘itadi. Hatto 3-4 m/s kuchdagi zaif shamol ham 1000 metrda 7.62 o‘qni 3-4 metrga siljitishi mumkin. Shamol butun yo‘lda bir xil emas: 500 metrda boshqa shamol, nishon yaqinida esa yana boshqa shamol bo‘lishi mumkin. Snayper shamol kuchi va yo‘nalishini bayroqlar, hilpirayotgan o’tlar va chang orqali baholaydi va ko‘zgusiga gorizontal tuzatmani kiritadi. U o’qni “shamol tomoniga” nishonga oladi, shunda shamol o‘qni yana maqsadga qaytaradi.
- Koriolis effekti (Yerning aylanishi).
1000-1200 metrdan katta masofalarda Yerning aylanishi o‘q parvoziga ta’sir qiladi. O‘q uchayotgan paytda Yer uning ostida biroz aylanadi. Shimoliy yarimsharda bu o‘qni o‘ngga, janubiy yarimsharda chapga siljitadi. Sharq yoki g‘arbga otishda bu effekt kam, shimol yoki janubga otishda esa maksimal bo‘ladi. Masofalar katta bo‘lsa, masalan 1500 metrda, o‘q 30-50 sm ga chalg‘ishi mumkin — bu esa o‘qdan chalg‘ish uchun yetarli. Ushbu tuzatma balistik kalkulyator tomonidan hisoblanadi.
4. Derivatsiya va gyroskopik effekt.
O‘q qurol ichidagi burmalar orqali aylanadi, bu unga barqarorlik beradi. Biroq, aylanish natijasida u asta-sekin oqish yo‘nalishidan chetga siljiydi. Odatda o‘ng burmali qurollarda o‘q o‘ngga qarab 50-80 sm gacha siljishi mumkin. Bu tuzatma ham balistik kalkulyatorda hisoblanadi va shamol tuzatmasiga qo‘shiladi.
5. Havo zichligi. Havo zichligi o‘qqa qarshi qarshilikni belgilaydi. Havo qanchalik zich bo‘lsa, o‘q shunchalik sekinlashadi va shamol ta’siri ko‘proq bo‘ladi. Balans yuqorida, havoning zichligi kamayadi, o‘q uzoq va tez uchadi. Issiq havo kamroq zich, sovuq havo esa zichroq. Bosim ko‘tarilgan sayin havo zichlashadi. Ko‘pchilik havo namligi ortishi bilan zichligini oshadi, deb o‘ylaydi, lekin aksincha — nam havo quruq havodan kamroq zich, chunki suv molekulalari azot va kislorod molekulalaridan yengilroq. Snayper meteorologik stansiyadan barcha parametrlarni oladi va ularni ballistik kalkulyatorga kiritadi.
6. Burchak ostida otish (yuqoriga yoki pastga).
Nishonga yuqoridan yoki pastdan otishda o‘q gorizontalga nisbatan balandroq uchadi. Bu mantiqqa zid tuyulishi mumkin, ammo shunday. Snayper nishon burchagini o‘lchaydi va kalkulyatordan tuzatmani oladi. U nishonni odatdagidan biroz pastroq joylashtiradi.
Snayper ko‘plab omillarni hisobga olishi kerak: ballistka, ob-havo sharoiti, optikaning xususiyatlari va qurolining o‘ziga xos harakati. Bularning barchasi nafaqat tajriba, balki sovuqqonlikni ham talab qiladi.
O‘q uzishdan oldin o‘qchi ixcham snayper meteorologik stansiyasi yordamida harorat, bosim, namlik va balandlikni o‘lchaydi.
Ma’lum bir maqsadga ta’sir qiluvchi shamolning kuchi va yo‘nalishini — havoning titrashi (miraj) va atrof-muhitga qarab baholaydi.
Maqsadga nisbatan burchakni o‘lchaydi.
Ushbu barcha ma’lumotlarni ballistik kalkulyatorga kiritadi.
Tayyor tuzatmalarni oladi (masalan, «12,5 yuqoriga, 2,3 chapga»).
Ularni o‘zining optikasiga kiritadi, nafasini ushlab turib, yumshoqgina tepkini bosadi va hisob-kitoblari to‘g‘ri bo‘lishiga umid qiladi.
p.s.
Bu — faqat o‘q aniqligiga ta’sir qiluvchi omillarning kichik bir qismi. Qurolning holati va uning sozlanganligi ham muhim. Maxsus snayper o‘qlari haqida alohida hikoya yozsa bo‘ladi. Hatto qurolning qalinligi ham aniqlikka ta’sir qiladi.